Blijf Groep helpt ook slachtoffers mensenhandel

Radha Fagoe coördineert sinds 2019 de zorg voor mensenhandel in de regio Flevoland. Zij heeft contact met o.a. gemeenten, zorginstellingen, welzijnsorganisaties, politie en Justitie. Het doel is een gestructureerde aanpak van mensenhandel te ontwikkelen. Ook geeft zij voorlichting.

Daarnaast begeleidt Blijf Groep sinds begin 2020 zes plekken voor begeleid wonen in Almere en Alkmaar. Het gaat om zogenaamde OMM-plekken: Opvang voor slachtoffers van mensenhandel met multiproblematiek (psychische problemen, een verslaving en/of een verstandelijke beperking). Hulpverlener Claudia Heeremans is actief in Alkmaar en Bo Kanters in Almere.
Radha, Claudia en Bo vertellen over hun werk.

Wat is mensenhandel?

Er zijn verschillende vormen van mensenhandel, zoals seksuele uitbuiting, arbeidsuitbuiting of gedwongen criminaliteit. De verschillende vormen van uitbuiting hebben met elkaar gemeen dat er sprake is van dwang (in brede zin) van het slachtoffer en (geldelijk) gewin als doel voor de mensenhandelaar. Evenals bij huiselijk geweld is ook bij mensenhandel sprake van een afhankelijkheidsrelatie tussen slachtoffer en pleger.

CoMensha – de landelijke organisatie die zich inzet voor slachtoffers van mensenhandel – registreert jaarlijks rond 1.000 slachtoffers van mensenhandel. Officiële schattingen wijzen echter uit dat het werkelijke aantal eerder tussen de 6.250 en 30.000 ligt. Volgens CoMensha worden nu veel slachtoffers niet gesignaleerd omdat veel gemeenten nog geen beleid hebben op dit onderwerp.

Arbeidsuitbuiting en de coronacrisis

Recent lag de vleessector onder de loep vanwege coronabesmettingen.

Radha: ‘De arbeidsuitbuiting kwam nu aan het licht in de vleesindustrie. Je ziet dat arbeidsuitbuiting zich steeds verplaatst, ook omdat het vaak gaat om seizoensarbeid. De arbeiders worden in het buitenland geronseld. De uitzendbureaus regelen alles, van huisvesting tot vervoer. De omstandigheden zijn vaak slecht. Denk aan met twintig man slapen in een ruimte van een bedrijfspand, geen sanitaire voorzieningen en werkdagen van 15 uur. Mensen worden afhankelijk gemaakt en moeten bijvoorbeeld hun paspoort inleveren. Als de migranten ziek zijn, worden ze ontslagen en verliezen ze hun huis, inkomen en recht op zorg.

De uitzendbureaus opereren internationaal. Ik breng in kaart wie deze mensen aan het werk zet en hoe de omstandigheden zijn.’

De hulpverlening voor de slachtoffers van mensenhandel staat nog in de kinderschoenen

Huiselijk geweld was een taboe en mensenhandel is dat nog steeds

Radha: “Toen ik 20 jaar geleden begon als hulpverlener was huiselijk geweld ook een taboe bij de gemeenten. Nu is er volop aandacht voor het onderwerp. Dat zal met mensenhandel ook gaan gebeuren. Men denkt bij mensenhandel vaak aan vluchtelingen in rubberbootjes maar het kan ook plaatsvinden om de hoek. Bij de buren waar de schoonmaakster onderbetaald wordt of in het gezin waar de au pair haar paspoort moest inleveren en de deur niet uit mag, In het verleden was er eigenlijk alleen aandacht voor de dader, nu vragen we ook aandacht voor het slachtoffer. Maar de hulpverlening voor slachtoffers van mensenhandel staat nog in de kinderschoenen.’

Gemeenten hebben afgesproken dat ze in 2022 beleid hebben om mensenhandel tegen te gaan en slachtoffers te helpen. Radha: ‘Gemeenten hadden vooral oog voor de overlast. Denk aan de overlast die bijvoorbeeld prostitutie veroorzaakt rond bepaalde panden.

Ik merk als ik voorlichting geef bij jeugdinstellingen, dat hulpverleners zich na mijn verhaal pas realiseren waarschijnlijk ook cliënten te hebben die te maken hebben criminele uitbuiting. Het gaat dan bijvoorbeeld om jongeren die ingezet worden als drugskoerier of worden aangezet tot het stelen van dure kleding.’

Praktische zaken regelen

Op de OMM-plekken krijgen slachtoffers een op hun problematiek toegespitst ondersteunings- en behandelaanbod geboden. Er wordt toekomstgericht toegewerkt naar de situatie waarin een slachtoffer weer regie over het eigen leven krijgt.
Claudia: ‘Van de week heeft mijn cliënt voor het eerst een envelop geadresseerd. Dat vieren we. Dat is zo’n belangrijke stap’.

Bo: ‘Je merkt dat zolang de verblijfstatus niet geregeld is, hulpverlening heel moeilijk is. Je ziet dat mensen volledig kunnen terugvallen en trauma’s terugkomen als het verblijf in Nederland op het spel staat.’

Mijn telefoon staat nooit uit

Radha coördineert niet alleen de zorg in Flevoland maar begeleidt ook een aantal cliënten. ‘Mijn telefoon staat nooit uit. Trajecten lopen vaak heel lang door. Mensen vallen vaak terug en mogen mij dan altijd bellen. Er zijn ook cliënten die geen zorg meer krijgen maar met wie ik nog wel elke dag app. Die laagdrempeligheid is in mijn werk belangrijk. Ik zorg dat ik in beeld blijf.’

Netwerk en familie

Het netwerk van een slachtoffer van mensenhandel moet vaak volledig opgebouwd worden. De eenzaamheid is vaak groot. Om die reden is de kans op terugval groot.

Claudia: ‘Contact met de familie in het land van herkomst is vaak lastig omdat het verschil in welvaart hier en daar enorm is en slachtoffers van mensenhandel zich schamen voor hun rijkdom. Of er is schaamte omdat ze hun familie niet kunnen onderhouden omdat ze het juist nog helemaal niet goed voor elkaar hebben hier.
Een achtergehouden kind is een pressiemiddel dat vaak gebruikt wordt. Pas als de verblijfsvergunning toegekend is, kan het kind naar de moeder in het kader van gezinshereniging.’

Vrije keuze

‘Als een cliënt geen verblijfsvergunning krijgt, ben ik de laatste die zegt wat hij of zij moet doen’, aldus Bo. ‘Je moet niet terug naar het land van herkomst. Je kunt er ook voor kiezen in de illegaliteit te leven of om door te reizen naar een ander land. Belangrijk is dat de cliënt de mogelijkheden op een rijtje kan zetten en ik zorg voor de informatie. Wij oordelen niet. Als een vrouw voor een nieuwe Nederlandse partner kiest en op die grond mag blijven, is dat haar keuze en haar leven.’

Claudia: ‘Eén van mijn cliënten met een laag iq werkte in de prostitutie en haar eigen waarde werd bepaald door haar klanten. Zij kleedt zich nog steeds heel uitdagend en dat maakt de kans groot opnieuw geronseld te worden. Daarover dan toch het gesprek aangaan, is niet gemakkelijk. Ik heb geen kritiek op haar uiterlijk maar probeer duidelijk te maken waar het gevaar schuilt.
Ik zie soms ook ongezonde vriendschappen ontstaan en kaart dat wel aan.’

“Valse” aangiftes

Bo: ‘Slachtoffers van mensenhandel zonder verblijfsvergunning zijn soms lastig te helpen omdat ze niet alles durven te vertellen. De politie heeft het vaak over “valse aangiftes”. Dat zijn het niet persé. Mensen zijn bijvoorbeeld door voodoo zo onder druk gezet, dat ze niet durven te vertellen wie de dader is en de politie vindt zo’n verhaal ongeloofwaardig. Kennis van culturen is belangrijk in ons werk.’

Wensenlijstje

Bo: ‘Ik pleit ervoor dat slachtoffers van mensenhandel de gemeente kunnen kiezen waar ze gaan wonen en niet gedwongen worden terug te gaan naar de gemeente waar ze gevonden werden. Ze hebben met moeite een leven opgebouwd in de plaats waar ze zijn opgevangen. Onze cliënten hebben echt last van de onzekerheid over waar ze uiteindelijk terecht komen. Ook zou ik snellere procedures bij de IND wensen en als er uitgezet wordt, dan op een goede en veilige manier.

Ik zou eigenlijk willen dat slachtoffers die geen verblijfsvergunning krijgen, nog een half jaar in Nederland wordt gegund om de hulpverlening voort te zetten. De angst om van het ene op het andere moment op straat te staan, geeft enorm veel stress.

De IND denkt ook te makkelijk over de vestigingsmogelijkheden in het land van herkomst.
Een vrouw van 20 zonder netwerk die teruggaat naar het land van herkomst wordt bijna 100% zeker opnieuw geronseld. De rechtbank denkt over het algemeen genuanceerder.’

Radha: ‘Ik hoop op een betere samenwerking binnen de keten van zorg en veiligheid. Slachtoffer wordt gevonden, politie signaleert en weet waar ze dat moeten melden en de hulpverlener zet de juiste hulp in.’

Claudia: ‘Wat mensenhandel betreft is de beerput is net open. Ik verwacht dat er meer OMM-plekken zullen komen. En de hulp voor slachtoffers van mensenhandel moet verder ontwikkeld worden.